Kredyty hipoteczne złotówkowe z oprocentowaniem WIBOR stały się popularnym rozwiązaniem finansowym w Polsce, ale wraz z ich rozwojem pojawiły się także nieprawidłowości, które skłoniły kredytobiorców do dochodzenia swoich praw na drodze sądowej. W niniejszym tekście omówimy kluczowe aspekty związane z nieważnością umów kredytów złotówkowych oprocentowanych według stawki WIBOR, procesem „odwiborowania” oraz spłatą kredytu złożonego z PLN i marży.
Problem prawny związany z kredytami złotówkowymi oprocentowanymi według stawki WIBOR dotyczy głównie niejasności i potencjalnej nieuczciwości sposobu, w jaki stawka ta jest ustalana, stosowana i komunikowana kredytobiorcom.
Słowem wstępu, wadliwości umów kredytu złotówkowego opierają się na bezskuteczności/nieważności postanowień dotyczących zmiennego oprocentowania, którego wysokość jest ustalana w oparciu o stawkę referencyjną WIBOR. W dużym uproszczeniu, klauzule zmiennego oprocentowania składają się co do zasady z marży banku i wskaźnika referencyjny WIBOR. Marża co do zasady jest stała przez cały okres kredytowania, natomiast wskaźnik WIBOR ulega zmianie – najczęściej co 3 albo co 6 miesięcy. Zmiany wskaźnika WIBOR wpływają zatem na wysokość oprocentowania, a w konsekwencji również na wysokość rat kredytu obciążających kredytobiorców.
Ryzyko zmiennej stopy procentowej obciążające wyłącznie kredytobiorców
Polska jest jednym z nielicznych krajów, które stosują zmienne oprocentowanie w kredytach hipotecznych. Zdecydowanie częściej stosowanym rozwiązaniem jest stała stopa oprocentowania, gdzie – na skutek jej zastosowania – kredytobiorca wie, ile będzie zobowiązany zapłacić bankowi przez cały okres wykonywania umowy (a przecież umowy kredytów hipotecznych często są zawierane na 15, 20 czy 30 lat). Zastosowanie zmiennego oprocentowania przerzuca ryzyko stopy procentowej w całości z banku na klienta, co jest oczywiście niekorzystne dla kredytobiorcy, a pozostaje bardzo korzystne dla banku. Co istotne, banki nie zabezpieczają swoich klientów przed tym ryzykiem.
Nieprawidłowy sposób ustalania stawki WIBOR i jego podatność na manipulacje
Sposób ustalania tego wskaźnika także budzi wiele wątpliwości co do jego uczciwości. Wskaźnik WIBOR ma odzwierciedlać rzeczywisty (czyli realny, rynkowy) koszt uzyskania środków („pożyczki”) na rynku międzybankowym. W rzeczywistości jednak wskaźnik ten nie jest w taki sposób ustalany, albowiem do ustalenia jego wysokości brane pod uwagę są jedynie „deklarowane” dane. Dodatkowo, co jest bardzo istotne, to banki ustalają stawkę WIBOR, która znajduje później zastosowanie w umowach kredytu. Banki co do zasady nie informowały swoich klientów, że to one mają wpływ na wysokość tego wskaźnika, a w konsekwencji – na wysokość raty obciążającej kredytobiorcę. W związku z powyższym, istnieją poważne wątpliwości, czy WIBOR jest obiektywnym wskaźnikiem (a tak jest przecież przedstawiany przez banki).
Brak wypełnienia obowiązku informacyjnego względem kredytobiorców
WIBOR ulega ciągłym zmianom, co bezpośrednio wpływa na wysokość oprocentowania, a w konsekwencji również na wysokość comiesięcznych rat obciążających kredytobiorców, jak i całkowity koszt kredytu. Co istotne jednak, banki – w zdecydowanej większości przypadków – nie informowały kredytobiorców o tym, że oprocentowanie może drastycznie wzrosnąć. Wzrost oprocentowania, który nastąpił jeszcze w trakcie pandemii stanowił bardzo duże zaskoczenie dla kredytobiorców, którzy często utracili możliwość obsługi kredytu. Banki, w większości przypadków, nie zabezpieczyły również kredytobiorców przed powyższym ryzykiem.
Istnieje kilka potencjalnych rozstrzygnięć sądów, w przypadku stwierdzenia nieuczciwości klauzuli zmiennego oprocentowania występującego w umowie kredytu:
Nieważność umowy kredytu złotówkowego opartego na wskaźniku WIBOR
W przypadku stwierdzenia, że klauzula zmiennego oprocentowania ze wskaźnikiem WIBOR jest wadliwa, kredytobiorca może dochodzić przed sądem ustalenia nieważności umowy kredytu w całości. Konsekwencją nieważności umowy jest to, że bank powinien zwrócić kredytobiorcy wszystkie należności jakie ten wpłacił na jego rzecz przez cały czas trwania umowy kredytu. Umowę uznaje się za nigdy niezawartą, hipoteka zabezpieczająca spłatę kredytu podlega wówczas wykreśleniu, a kredytobiorca nie jest zobowiązany do dalszej spłaty kredytu.
„Odwiborowanie”
„Odwiborowanie” to termin używany w kontekście zmiany sposobu ustalania oprocentowania kredytów hipotecznych. Polega na zastąpieniu zmiennej stopy WIBOR innym, bardziej stabilnym wskaźnikiem. Proces ten może być inicjowany przez kredytobiorców, którzy czują się pokrzywdzeni przez niestabilność i nieuczciwość WIBOR. W tym przypadku, umowa nadal jest wykonywana, lecz na zmienionych warunkach. Konieczne jest przeliczenie wszelkich wpłat uiszczonych na rzecz banku tak, jakby te nowe warunki umowne obowiązywały od dnia zawarcia umowy. Kredytobiorcy przysługuje względem banku roszczenie o zwrot nadpłaconych rat (nowe warunki powinny być bowiem korzystniejsze dla kredytobiorcy, zatem wcześniej zapłacone raty były zawyżone).
Spłata Kredytu PLN + Marża
Kolejną, potencjalną konsekwencją podważenia ważności umowy kredytu opartego na stawce WIBOR, jest uzyskanie rozstrzygnięcia sądu, na podstawie którego kredytobiorca w dalszym ciągu będzie spłacać kredyt, jednak według stałego oprocentowania o wartości marży przewidzianej w umowie kredytu. Marża, jako składowa oprocentowania kredytu, jest stała i zawsze jest określona w umowie ze zmiennym oprocentowaniem. W ten sposób z umowy eliminowany jest wskaźnik WIBOR, a umowa nadal jest wykonywana według stałego, niskiego oprocentowania. W praktyce bowiem, w większości przypadków marża banku w umowie kredytu złotówkowego wynosi 1 – 3 p.p.
Dochodzenie Roszczeń od Banków
Kredytobiorcy, którzy decydują się na takie działania, muszą być przygotowani na zgłębienie aspektów prawnych i finansowych swoich umów kredytowych. Kluczowe w tych przypadkach jest udowodnienie, że postanowienia umowy są nieuczciwe i niezgodne z prawami konsumentów, a bank nie wypełnił względem kredytobiorcy ciążących na nim obowiązków informacyjnych. Biorąc jednak pod uwagę problem „Frankowiczów” oraz fakt, iż pojawiły się w skali ogólnopolskiej pierwsze prawomocne zabezpieczenia kredytów złotówkowych, polegające na wstrzymaniu obowiązku spłaty kredytu na czas trwania procesu, uznać można, że polskie sądy dostrzegają problem w umowach kredytów „złotówkowych” oprocentowanych stawką WIBOR. Choć nie ma jeszcze prawomocnych wyroków w tych sprawach, Kancelaria prowadzi tego rodzaju sprawy. Sędziowie przychylili się do wstrzymania płatności całych rat kredytowych i/lub spłaty wyłącznie części kapitałowej raty, z pominięciem oprocentowania opartego na wskaźniku WIBOR, co może świadczyć o korzystnym podejściu sądów do sporów z bankami dotyczących kredytów „złotówkowych”. W momencie pojawienia się prawomocnych orzeczeń sądowych, będziemy niezwłocznie o tym informować.
Podsumowując, problem prawny z kredytami złotówkowymi + WIBOR koncentruje się wokół kwestii transparentności, uczciwości, przewidywalności oprocentowania, a także zgodności niektórych praktyk bankowych z obowiązującym prawem. Kredytobiorcy, którzy czują się pokrzywdzeni, często szukają rozstrzygnięć sądowych, co przyczynia się do wzrostu prawnej niepewności w tym obszarze.